SARIKAMIŞ FACİASI
Birinci Dünya Savaşı, 28 Temmuz 1914 tarihinde başlamış ve 11 Kasım 1918 tarihinde sona ermiştir. Osmanlı Devleti de bu savaşa 11 Kasım 1914 tarihinde dahil olmuş, 30 Ekim 1918 tarihinde imzalanan Mondros Ateşkes Antlaşması ile galip devletlere teslim olmuştur. Osmanlı Devleti, bu savaşa Kafkas, Suriye, Filistin, Irak, Mısır, Çanakkale, Hicaz ve Yemen cephesi olmak üzere sekiz cephede düşmanla savaşmış, ayrıca Alman İmparatorluğu'nun isteği üzerine İran, Makedonya ve Galiçya cephelerine kolordu düzeyinde asker göndererek katılmıştır.
Kafkas Cephesi içinde yer alan Sarıkamış Faciası, 22 Aralık 1914 tarihinde başlamış ve 6 Ocak 1915 tarihinde Osmanlı ordusunun mağlubiyeti ile sona ermiştir. Bu savaş, Osmanlı Devleti ile Rus İmparatorluğu arasında gerçekleşmiştir. Savaş sırasında Harbiye Nazırı (Milli Savunma Bakanı) Enver Paşa’dır. Enver Paşa’nın kurmay başkanı, kurmay başkan yardımcısı ve harekât şube müdürü ise Alman subaylardır. Genelkurmay Başkanlığı makamında Alman Fritz Bronsart von Schellendorf bulunmaktadır. Genelkurmay Başkan Yardımcılığı makamında ise Albay Hafız Hakkı Bey vardır.
Enver Paşa ile Hafız Hakkı Bey’in Osmanlı hanedanına damat olmaları nedeniyle aralarında tatlı bir rekabet olduğu bilinmektedir. 3. Ordu Komutanı Hasan İzzet Paşa, 9. Kolordu Komutanı Ali İhsan Paşa, 10. Kolordu Komutanı Albay Hafız Hakkı Bey ve 11. Kolordu Komutanı Tuğgeneral Galip Paşa’dır. 3. Ordu Komutanı Hasan İzzet Paşa, mevsimin kış olması ve askerin teçhizat eksikliğini gerekçe gösterince görevden alınmış ve yerine Enver Paşa atanmıştır. Alman subaylar, Rus ordusunun bu bölgede zayıf olduğunu, Osmanlı ordusunun büyük bir zafer kazanacağını iddia etmiş, 10. Kolordu Komutanı Albay Hafız Hakkı Bey de bu görüşte olduğunu belirtmiştir. Bunun üzerine Enver Paşa, Kafkas Cephesi Savaşı’nı başlatmıştır.
Osmanlı ordusu savaşa girerken 3. Ordu’da silah altında 90.000 asker bulunmaktadır. Silah ve mühimmat açısından ise 75.000 tüfek, 73 makineli tüfek ve 218 top mevcuttur. Savaş sırasında 3. Ordu’ya malzeme ve mühimmat getiren üç Osmanlı gemisi Rus savaş gemileri tarafından batırılınca, Irak Cephesi’nden getirilen askerler yazlık elbise ve çarıklarla savaşa katılmıştır. Sarıkamış’ı kurtarmak için Allahuekber Dağı’nı aşması gereken askerler, -30 dereceyi bulan soğukta yazlık elbiselerle dağlara tırmanmış ve ne yazık ki çoğu donarak şehit olmuştur.
Savaşın kaderi belli olunca Harbiye Nazırı ve 3. Ordu Komutanı Enver Paşa, Albay Hafız Hakkı Bey’i Tuğgeneral rütbesine yükseltmiş ve 3. Ordu Komutanlığı’nı ona devrederek 9 Ocak 1915 tarihinde Erzurum’dan ayrılmıştır.
Sarıkamış Faciası sırasında ölen askerler konusunda farklı görüşler bulunmaktadır. Bunun nedeni, savaş sırasında firar eden askerlerin sayısının oldukça fazla olmasıdır. Firar eden askerlerin çoğu yollarda telef olmuş ve memleketlerine ulaşamamıştır. Mareşal Fevzi Çakmak Paşa’nın Sarıkamış Faciası için verdiği kayıp miktarı 33.000’dir. Bu ölümlerin yarısından fazlası donarak gerçekleşmiştir. 10.000 asker hastanelerde vefat etmiş, 10.000 asker ise tedavi edilmiştir. Esir düşen asker sayısı 7.000’dir. Bu esirlerin arasında 9. Kolordu Komutanı Ali İhsan Paşa ve maiyeti de bulunmaktadır. Toplam zayiatın 60.000 civarında olduğu tahmin edilmektedir. Ancak firari askerlerin çokluğu nedeniyle kesin rakamlar bilinmemektedir.
Sonuç olarak, Türk tarihinin en acı mağlubiyetlerinden biri olan Sarıkamış Faciası, komuta kademesinin yetersizliğinden kaynaklanmıştır. Bu facianın birinci derecede sorumlusu Enver Paşa, ikinci derecede sorumlusu ise Hafız Hakkı Paşa’dır.
